Osoby

SZUPELAK-GLIŃSKI Edward, właśc. E. Szupelak, pseud. Gliński (21 II 1887 Stryj - 14 XII 1976 Warszawa), aktor, reżyser. Był synem Anto­niego Sz. i Alojzy z domu Frydel, mężem Antoniny z domu Michajłow, ojcem aktora Wieńczysława Glińskiego. Przez całe życie zawodowe używał na­zwiska i pseud. wymiennie lub równocześnie. Po ukończeniu gimn. we Lwowie, rozpoczął studia filoz. na Uniw. Jana Kazimierza i uczył się gry scen. u J. Chmielińskiego. Jak podawał, debiutował w maju 1908 w T. Ludowym w Krakowie, nast. wy­stępował w galicyjskim T. Objazdowym z siedzibą we Lwowie. W 1911 grał w T. Ludowym i Nowym we Lwowie, jesienią t.r. także w teatrze pod dyr. A. Zelwerowicza w Łodzi; w 1912-14 w lwow. T. Miejskim. Powołany w 1914 do wojska austr., do­stał się do niewoli i został zesłany w głąb Rosji; tam wg własnej relacji, występował w t. ros. i w t. pol. w Astrachaniu. Po powrocie do Polski, w 1921-25 był aktorem T. Miejskich we Lwowie. W tych latach występował też w miastach Galicji Wschodniej i w Tarnowie, m.in. z zespołem pod kier. H. Cudnowskiego w styczniu, kwietniu i czerw­cu 1921 oraz od marca do maja i w sierpniu 1922; z zespołem H. Barwińskiego w czerwcu i grudniu 1923; z aktorami lwow. w sierpniu 1925. W T. Pol­skim w Wilnie grał rolę tyt. w przedstawieniu "Iry­diona", inaugurującym sez. 1923/24. Na sez. 1925/26 zaangażował się do T. Polskiego w Katowicach, 25 V 1926 debiutował tu jako reżyser ("Zabawa w miłość"), brał udział w gościnnych występach teatru w Ciechocinku w lecie 1926. We wrześniu t.r. zagrał w T. Wielkim we Lwowie. W sez. 1926/27 występował w Reducie m.in. w Wilnie i Grodnie; w 1927/28 w T. Miejskim w Grodnie, 1928/29 w T. Miejskim w Bydgoszczy, w 1929/30 w T. Miej­skim w Toruniu. Sporadycznie reżyserował, a od 1 III do 30 VI 1930 kierował w Toruniu zrzesze­niem aktorów. W sez. 1930/31 był aktorem T. No­wego w Poznaniu. Z t. toruńskim i pozn. wystę­pował w Gdańsku w 1930 i 1931. W 1931-34 grał w T. Miejskich w Wilnie (w 1932 często w T. Objazdowym ZASP). W 1934 brał udział w objeź­dzie zespołu Reduty, m.in. w Płocku, Radomiu, Siedlcach, Kielcach. W pierwszym półroczu 1935 występował w T. Nowym w Poznaniu, w sez. 1935/36 i 1936/37 tamże w T. Polskim, w 1937-39 w T. Miejskim w Częstochowie; w obu tych miastach także reżyserował. Latem 1938 grał w Warszawie w T. Kameralnym i Letnim. Na sez. 1939/40 miał być zaangażowany do warsz. T. Ateneum. W latach okupacji niem. pracował w Warszawie jako szat­niarz w kawiarni, od 1943 występował w jawnym T. Komedia, nast. w t. Jar i Miniatury. Po wojnie w sez. 1945/46 grał w T. Miejskim w Częstochowie; tu obchodził jubileusz trzydziestu pięciu lat pracy artyst. w roli Dauma w "Pannie Maliczewskiej" we włas­nej reż., prem. 1 III 1945. Następnie był aktorem t. warsz.: Polskiego (1946-49 i 1952-59), Narodowego (1949-51), Domu Wojska Pol. (sez. 1951/52), T. Komedia (sez. 1959/60) i znów od 1960 T. Polskie­go, skąd w 1971 przeszedł na emeryturę. Miał dobre warunki scen., ładny głos i doskonałą dykcję. Obsadzany w różnego rodzaju rolach, przy­gotowywał je inteligentnie i starannie. Grał pocz. takie role, jak: Jasiek ("Wesele", 1912), Piotr Wysocki ("Noc listopadowa", 1923), Robespierre ("Danton", 1924) - wg A. Cwikowskiego "rola starannie przemy­ślana, opracowana i misternie, z pełnym umiarem, z subtelną powściągliwością oddana"; Konrad ("Dzia­dy", 1925), o którym pisał J. Smotrycki, że "brakło mu jedynie siły w miejscach wybuchowych", "dobry był za to w miejscach lirycznych". W tym samym 1925 grany Chłopicki ("Warszawianka") był "w sam raz wyniosły, zimny, nieprzystępny, a monolog do cesarza wypowiadał z ekspresją" (J. Procner). Od poł. 1. dwudziestych grał już mężczyzn dojrzałych, chwalony był szczególnie za role charakterystyczne i komediowe takie, jak: Cześnik ("Zemsta", 1930), Książę Konstanty ("Noc listopadowa", 1930), Daum ("Panna Maliczewska", 1932), Wistowski ("Grube ry­by", 1935), Olszewski i Henryk Topolski ("Lekkomy­ślna siostra", 1927 i 1936), Cacankiewicz ("Podwójna buchalteria", 1937), oraz D'Este ("Sułkowski", 1930), Gospodarz ("Wesele", 1933), Reżyser ("Wyzwolenie", 1936). Reżyserował m.in. "Zemstę", "Klub kawalerów", "Szczęście Frania", "Głupiego Jakuba". Po wojnie nie reżyserował (z wyjątkiem sez. pracy w Częstocho­wie) i grał coraz mniej, przeważnie role epizody­czne; do ważniejszych należały: Kwacz ("Wrogowie"), Świętosz ("Horsztyński"), Hawkins ("Uczeń diabła"), Hrabia Lodovico ("Pies ogrodnika"). Bibl.: Almanach 1976/77; Ciesielski: Teatr pol. w Gdań­sku; Formanowicz; Kwaskowski; Kwaśniewski: Album; M. Limanowski: Duchowość i maestria, Warszawa 1992; Mrozek s. 255, 257, 288; Nawrat: Repertuar; 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 417; Simon: Spis przedstawień Reduty; Wosiek: Repertuar; Życie teatr, w Częstochowie; Gon. Śląski 1925 nr 291 (J. Procner); Kur. Warsz. 1933 nr 334, 1938 nr 196, 210; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 183, 195-197, 201, 202; Polonia 1925 nr 300 J. Smotrycki); Życie Teatr. 1924 nr 4 (tu cyt. z rec. A. Ćwikowskiego); Życie Warsz. 1976 nr 301, 302; Afisze, Uniw. w Poznaniu; Afisze, programy, IS PAN; Akta (tu fot.), ZASP; Wosiek: Teatry objazdowe. Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., MTWarszawa. Nagrania: Rola - Arch. Dok. Mech.; Role - Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994