II. Sylfidy
(Les Sylphides)
Balet klasyczny w 1 akcie. Muzyka: Fryderyk Chopin, 7 utworów fortepianowych w orkiestracji Igora Strawińskiego, Nikołaja Czeriepnina i Anatola Ladowa (Andrzeja Koszewskiego i Zdzisława Szostaka); choreografia: Michaił Fokin (Tatiana Piankowa wg Fokina); scenografia: Alexandre Benois (Jerzy Ławacz). Prapremiera: Paryż 2 VI 1909, Theatre du Chatelet, zespół rosyjskich tancerzy, skompletowany przez Sergiusza Diagilewa na występy w Paryżu.
Premiera polska: Poznań 13 IX 1965, Opera.
Wykonawcy: I solistka - Anna Pawłowa (Olga Sawicka); dwie solistki - Tamara Karsawina i Aleksandra Baldina (Roma Juszkat i Lubomira Wojtkowiak), solista - Wacław Niżyński (Wiesław Kościelski) oraz 16 tancerek.
W tej wersji baletu Fokin usunął "Poloneza A-dur", będącego wstępem orkiestrowym, zastępując go "Preludium A-dur" op. 28 nr 7, które powtórzone jest następnie trzykrotnie w wariacji drugiej solistki. Przy wznowieniu "Sylfid" w 1936 dla Ballets Russes de Monte Carlo zmienił układ choreograficzny wariacji solisty, której tłem stał się "Mazurek C-dur" op. 33 nr 2. W tej wersji "Sylfidy" tańczone są głównie na Zachodzie, podczas gdy w teatrach rosyjskich i wschodnioeuropejskich kultywowana jest raczej wersja "Chopiniany" z 1908, aczkolwiek często bez wstępnego "Poloneza A-dur".
Balet "Chopiniana", znany na Zachodzie jako "Sylfidy", nie posiada żadnego wątku anegdotycznego ani dramatycznego. Jest to czysta w rysunku i szlachetna w swej prostocie kompozycja taneczna w stylu "białego baletu" romantycznego. Składa się z czterech wariacji solowych i jednego pas de deux, spiętych klamrą dwóch tańców zespołowych. Wszystkie tańce następują bezpośrednio po sobie i powiązane są wspólną myślą przewodnią, poetycką ewokacją baletu romantycznego, jednolicie łagodnego w swym nieco melancholijnym nastroju. "Chopiniana" była pierwszym zwiastunem "baletu symfonicznego", tanecznej interpretacji utworów muzycznych nie przeznaczonych w swym założeniu do realizacji scenicznej. Mimo deformacji muzyki Chopina, która traci w brzmieniu symfonicznym swe największe wartości, balet ów zyskał wielką popularność i wszedł do repertuaru wielu teatrów i zespołów, najczęściej w oryginalnej wersji Fokina lub w jej naśladownictwach, rzadziej w nowych wersjach innych choreografów. Muzyka była kilkakrotnie na nowo instrumentowana, m.in. przez V. Rietiego i B. Brittena. Partyturą Brittena posługiwał się Ballet Theatre, mający w swym programie "Sylfidy" w czasie występów w Polsce w maju 1958, zaś partyturą Kellera i Głazunowa - Balet Teatru Wielkiego z Moskwy na występach w sierpniu 1949 i London's Festival Ballet, występujący w Polsce w październiku 1963. Jedno z ostatnich wznowień "Chopiniany" w wersji Fokina miało miejsce w leningradzkim Teatrze im. Kirowa, 1966, w obs. I. Kołpakowa, N. Makarowa, G. Komlewa i W. Siemionow. Leningradzką wersję "Chopiniany" pokazał w Polsce Balet Teatru im. Kirowa na występach w kwietniu 1975. "Sylfidy" wystawiane są nadal w wielu teatrach na całym świecie. Ma je również w swym repertuarze Ballet Nacional de Cuba, który zaprezentował nam "Sylfidy" w czasie swych występów w kwietniu 1976. Obecnie tytuł "Sylfidy" nadawany jest często obu wersjom Fokina, trudno więc niekiedy dociec, która z nich była realizowana.
W Polsce odbyły się jeszcze następujące premiery "Sylfid": Łódź 21 V 1971 Teatr Wielki, realizacja W. Borkowski i B. Kasprowicz wg Fokina, sc. H. Korytowska, w obs. I. Wakowska, E. Wycichowska, M. Zalejska i E. Jakubiak; Gdańsk 9 II 1974, Opera Bałtycka, realizacja N. Konius wg "Chopiniany" , sc. J. Krechowicz, w obs. (poszczególne tańce powierzono różnym wykonawcom): A. Gienca, E. Hirszband, J. Górska, W. Tillert, O. Kowalówna, A. Boniuszko, A. Bujak i Z. Jasman; Warszawa 23 XI 1975, Teatr Wielki (scena kameralna), realizacja R. Kuzniecowa wg Fokina, sc. pracownia scenografii TW, obs. E. Jaroń, B. Kociołkowska, E. Głowacka i W. Wołk-Karaczewski; Łódź 13 XI 1976, Teatr Wielki, realizacja N. Bielikowa wg "Chopiniany", dek. B. Kulak-Janowska, kost. H. Korytowska, w obs. A. Fronczek, M. Zalejska, L. Kowalska i K. Wrzosek; Bytom 4 VI 1977, Opera Śląska, realizacja J. Piasecki wg "Chopiniany", sc. W. Wigura, w obs. J. Szabelska, E. Mickiewicz, D. Gutek i S. Jońca; Poznań 23 XI 1978, Opera, realizacja R. Curujew wg "Chopiniany", sc. W. Wigura, w obs. M. Polyńczuk, O. Kozimala, K. Matecka i J. Stańda; Wrocław 20 XII 1980, Opera, realizacja T. Memches wg "Chopiniany", sc. J. Napiórkowski, w obs. M. Kijak, E. Zając, E. Aksamitowska i E. Wesołowski; Warszawa 25 III 1981, Teatr Wielki, realizacja J. Piasecki wg "Chopiniany", sc. A. Majewski, w obs. E. Jaroń, B. Kociołkowska, R. Smukała, T. Matacz.
Oprócz baletowych adaptacji obu "Koncertów fortepianowych" Chopina oraz większych form, stworzonych do zebranych i zorkiestrowanych jego utworów (zob. "Koncerty fortepianowe Chopina" - balety do muz. Chopina), powstało wiele miniatur i suit tanecznych do Chopinowskich utworów fortepianowych, często wykonywanych przez pianistę na scenie. Są to m.in.: "Suita tańców" ("Suita de dames"), chor. I. Chlustin, sc. P. Pruna, Paryż 23 VI 1913, Opera, soliści: C. Zambelli i A. Aveline; nowa wersja A. Aveline'a - 8 II 1925, z O. Spiesiwcewą i G. Ricaux; wystawiona ponownie w Operze Paryskiej w chor. J. Sarellego, 1973, z udz. sol. N. Pontois i J.-P. Franchetti.
"Jesienne liście" ("Les Feuilles d'automne"), jedyna kompozycja choreograficzna Anny Pawłowej, sc. K. Korowin, Rio de Janeiro 1918; marzący w jesiennym parku poeta (A. Wolinin) daremnie próbuje ocalić więdnący Kwiat Chryzantemy (A. Pawłowa).
"Koncert czyli Co grozi każdemu" ("The Concert or the perils of everybody"), balet komiczny w 1 akcie, chor. J. Robbins, dek. S. Steinberg, kost. I. Sharaff, Nowy Jork 6 III 1956, City Center, New York City Ballet: luźne impresje na temat zachowania i wyobrażeń koncertowej publiczności. Balet wznowiony był w 1958 przez Ballets USA Jerome Robbinsa i pokazany w czasie występów w Polsce w X 1959; wznowienie w 1971 przez New York City Ballet, w 1975 przez The Royal Ballet w Londynie, w 1979 przez Australian Ballet, w 1981 przez Operę w Zurychu.
"Dances al the gathering" ("Tańce na spotkaniu towarzyskim"), chor. J. Robbins, światła T. Skelton, Nowy Jork 8 V 1969, New York City Ballet: "Mazurek" op. 63 nr 3, "Walc" op. 69 nr 2, "Mazurki" op. 33 nr 3, op. 6 nr 4, op. 7 nr 4, op. 7 nr 5, op. 24 nr 2, op. 6 nr 2, "Walce" op. 42 i op. 34 nr 2, "Mazurek" op. 56 nr 2, "Etiuda" op. 25 nr 4, "Walce" op. 34 nr 1 i op. 70 nr 2, "Scherzo" op. 20 i "Nokturn" op. 15 nr 1 - zebrane utwory Chopina, wykonywane przez pianistę na scenie; 5 tancerek i 5 tancerzy wykonuje kolejno sola, pas de deux, pas de trois itp., inspirowane tematem i nastrojem utworów. Wznowione w 1970 przez The Royal Ballet w Londynie, w Polsce zaś pokazane przez New York City Ballet w czasie jego występów X 1972.
"In the night" ("W nocy") to następna suita baletowa J. Robbinsa do muz. Chopina złożona z "Nokturnów": op. 27 nr 1, op. 55 nr 1 i 2, op. 9 nr 2; kost. J. Eula, światła T. Skelton, 29 I 1970, New York City Ballet; kompozycja na trzy pary solistów, ukazująca ich emocjonalne powiązania. Solistami tymi byli: K. Mazzo, V. Verdy, P. McBride, A. Blum, P. Martins, F. Moncion. "In the night" włączyły też do swego repertuaru londyński The Royal Ballet, 1973, i Ballet Nacional de Cuba, 1978.
"Wariacje na temat Mozarta" jako balet "Wariacje "Don Giovanni" (zob. "Don Juan" - inne balety na ten temat).
W Polsce, ojczyźnie Chopina, żywiącej głęboki kult jego muzyki, postępowano nader ostrożnie z podejmowaniem prób jej baletowych adaptacji, toteż powstało ich niewiele: "Fantaisie-Impromptu", "5 nokturnów" (Fantazja-Impromptu cis-moll, nokturny: cis--moll op. pośm., H-dur op. 9 nr 3, Des-dur op. 27 nr 2, c-moll op. 48 nr 1, H-dur op. 62 nr 1), chor. C. Drzewiecki, sc. A. Zydroń, Poznań 12 VI 1976, Polski Teatr Tańca na scenie Opery. Balet, nie zawierający wątku fabularnego, tańczyli soliści: R. Juszkat, E. Pawlak, M. Hendrykowska, E. Owczarek, W. Kościelak, Z. Misiuda, H. Minkiewicz, A. Duch oraz 12 tancerek i tancerzy. Wznowiony też został w innej nieco wersji choreograficznej jako "Nocturna" ("Impromptu-Fantaisie", 4 nokturny i "Mazurek a-moll") 22 VI 1982. Balet ten wchodził w skład programów występów Polskiego Teatru Tańca w RFN w V i VI 1976 oraz V 1979. C. Drzewiecki przekazał go również zespołowi Narodniho divadla w Pradze, 22 VI 1982, gdzie wykonawcami byli m.in. M. Peśikova i V. Nećas.
"Divertissement", libr. i chor. T. Gołębiowski, sc. Z. Piątkowska, Kraków 14 XI 1976, Teatr Muzyczny, w obs. B. Kałużna, M. Pawlusiewicz, J. Heczko i E. Szpotański.
Źródło: Przewodnik Baletowy Irena Turowska, PWM 1997
Ukryj streszczenie
