Osoby

PAPLIŃSKI Eugeniusz (18 IX 1908 Warszawa - 31 V 1978 Warszawa), tancerz, choreograf, kierownik baletu. Był synem Władysława P. i Eleonory z Galusów, mężem tancerki Miły Kołpikówny (właśc. Neoniły Kołpikow, ślub 9 X 1938). Od 1919 uczył się w warsz. szkole baletowej pod kier. B. Śliwińskiego, A. Gillerta i P. Zajlicha. W 1928 uzyskał dyplom ukończenia szkoły, ale już od 1925 należał do zespołu baletowego T. Wielkiego, a po udanym występie w tyt. roli w "Pietruszce", w 1926-34 był jego solistą. Wykonywał wiele tańców so­lowych i takie role, jak: Sobowtór Pulcinelli ("Pulcinella"), Baletmistrz Morys ("Obrazek sprzed stu lat"), Diabeł ("Pan Twardowski"). W 1931, podczas związanej z kryzysem przerwy w działalności baletu T. Wielkiego, zaangażował się do peryferyjnej Ope­ry w Domu Żołnierza na Pradze, gdzie podjął pier­wsze prace choreograficzne. W 1933 występował gościnnie w warsz. t. Alhambra. W 1935 należał do zespołu Baletu Parnella. Od 1936 związał się z warsz. scenami operetkowymi jako choreograf i pierwszy tancerz. Występował w duecie z M. Kołpikówną, pocz. w Operetce na Karowej, a od sez. 1937/38 do wybuchu II wojny świat. w T. 815, w którym współkierował baletem z E. Wojnarem. W tych latach współpracował też z warsz. Wielką Rewią i z T. Miejskim we Lwowie (1938, 1939) i wyjeżdżał z warsz. T. 8]5, np. do Gdańska (maj 1939). W 1. trzydziestych uczył tańca klasycznego w szkole T. Wysockiej i współpracował z PIST-em. Podczas okupacji niem. występował w jawnych t. Niebieski Motyl, Jar i Maska w Warszawie. W 1945-49 mieszkał w Krakowie, występował z M. Kołpikówną w licznych objazdach zespołu, któ­ry w 1947-48 nosił nazwę Artyst. Zespół Koncer­towy E. Paplińskiego. Równocześnie współpracował jako choreograf z krak. t. dramatycznymi i operetką. W sez. 1949/50 był kier. baletu i solistą Opery im. Moniuszki w Poznaniu, w 1950-54 pedagogiem i choreografem Zespołu Pieśni i Tańca "Mazowsze"; rozpoczął też sporadyczną współpracę z Zespołem Pieśni i Tańca Wojska Pol., a nast. z Centralnym Zespołem Artyst. Wojska Polskiego. W 1955 zor­ganizował Polski Zespół Tańca i kierował nim do 1961. Zespół ten odbył liczne turnee krajowe i za­graniczne (NRD, Jugosławia, Czechosłowacja, Związek Radziecki, Holandia, Belgia; w 1958 wy­stępował na Berliner Festtage). Po rozwiązaniu ze­społu P. przeszedł wraz z grupą swoich tancerzy do warsz. Opery, gdzie w sez. 1961/62, jako kier. baletu i choreograf, wystawił "Wierchy". Od 1962 nie wiązał się z żadnym zespołem, opracowywał choreografię w różnych t. operowych w kraju i za granicą oraz w t. dram., m.in.: Rozmaitości, Starym i Ludowym w Krakowie (1962, 1968), T. im. Jaracza w Olsztynie (1963-65), Powszechnym w Łodzi (1963), Polskim w Poznaniu (1965, 1966), Śląskim w Katowicach (1970) i T. im. Osterwy w Lublinie (1974). Zajmował się też ruchem amator­skim. W 1968 i 1972 współpracował z londyńską Legat Ballet School. Zasiadał w jury konkursów baletowych, był do 1974 członkiem Komisji Kwa­lifikacyjnej dla artystów baletu przy Min. Kultury i Sztuki. Obdarzony nienaganną sylwetką i naturalną elegan­cją ruchu, z powodzeniem wykonywał tańce stylo­we, ale duża wyrazistość i temperament scen. pre­dysponowały go raczej do ról i tańców charakterystycznych. Z M. Kołpikówną tworzyli w drugiej poł. l. trzydziestych jeden z najlepszych duetów tanecznych w Polsce. Od 1936 był autorem cho­reografii do wielu operetek, wśród których wymie­nić trzeba: "Wesołą wdówkę", "Zakochaną królową", "Cnotliwą Zuzannę", "Rose Marie". Po wojnie w Kra­kowie opracował choreografię do takich przedsta­wień, jak: "Hrabina Marica" i "Królowa przedmieścia" w Operetce, "Słomkowy kapelusz" i "Romans z wode­wilu" w Starym T., "Maskarada" i "Mazepa" w T. im Słowackiego, "Stara baśń" w T. Młodego Widza; w Poznaniu baletów, m.in.: "Paw i dziewczyna" (tańczył Pawia), "Karnawał" (partia Poety), "Noc Walpurgi" (partia Młodzieńca). Zainteresowanie pol. tańcem ludowym i narodowym, wyniesione jeszcze ze szko­ły baletowej i ze współpracy z F. Parnellem, ujaw­niło się w twórczości choreograficznej P. w 1947, gdy wystawił w akademickim t. Opera Polskich Rzek "Wesele krakowskie", wykonywane na barce pływającej po Wiśle. Odtąd poświęcił się gł. pre­zentowaniu nar. tradycji tanecznych. Dogłębna zna­jomość autentycznych form pozwalała mu operować nar. i lud. tańcem z niezwykłą swobodą i urozmai­ceniem. Wynikiem tego był np. pierwszy program i repertuar "Mazowsza"; tańce opoczyńskie i kur­piowskie w opracowaniu P. były wykonywane przez ten zespół przez kilkadziesiąt lat. W Polskim Ze­spole Tańca opracował dwadzieścia dziewięć mi­niatur i niewielkich baletów, prezentując pol. tańce lud. i nar. w różnych formach stylizacji: od bliskich autentykowi po kształty baletowe, łączone z ele­mentami tańca klasycznego. Wielokrotnie opraco­wywał choreografię do "Halki": w Poznaniu w 1951 w insc. L. Schillera, powtarzana w Pradze (1951), Budapeszcie, Helsinkach, Berlinie i Warszawie (1953) oraz Dreźnie (1958), Wiedniu i Warszawie (1965), Krakowie i Hawanie (1971) i w Tokio (1975). Powracał też do "Harnasiów"; po pierwszej insc. dla Komische Oper w Berlinie (1957) i od­byciu gruntownych studiów nad tańcem góralskim (1962-63) wystawił ten balet kolejno w: Krakowie (1964), Warszawie (1966), Wrocławiu i Poznaniu (1969). W 1969 we Wrocławiu powrócił też raz jeszcze do "Wesela krakowskiego w Ojcowie". Z re­pertuaru świat. na uwagę zasługują dwa wystawie­nia "Córki źle strzeżonej" (Łódź, 1973 i Szczecin, 1976). Bibl.: Almanach 1977/78; Krasiński: Warsz. sceny; Mamontowicz-Łojek: Terpsychora (il.); Mamontowicz-Łojek: Szkolnictwo baletowe; Sempoliński: Wielcy artyści; Świtała; Turska: Almanach (il.); Turska: Przewodnik; Wysocka: Dzieje (il.); Pam. Teatr. 1963 z. l-4t s. 191-197; Taniec 1979 (il.); Teatr 1955 nr 19 (T. Wysocka), 1978 nr 15 (il.); Życie Warsz.1978 nr 130, 134; Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN, MTWarszawa; Akta (tu fot.) i kartoteki, ZASP; Archiwalia (m.in. teka dokumentów, al­bumy, fotografie, programy, wycinki), przekazane przez M. Kołpikównę, MTWarszawa. Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa. Film.: Fragm. kronik film. z 1956-59, Arch. WFD; Mate­riały - Archiwum TVWarszawa. Źrodło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994