Osoby

DZIEMSKI Juliusz Kazimierz (8 marca 1921 Jekaterynosław na Ukrainie – 11 marca 1995 Białystok),

aktor. 

Był synem nauczyciela Cypriana Dziemskiego, i bibliotekarki Janiny z Tomaszewskich; mężem suflerki Krystyny Dziemskiej z domu Werc (ślub 27 czerwca 1948 w Poznaniu). W czasie II wojny światowej był żołnierzem Armii Krajowej (wywiadowcą) w Wilnie. W czerwcu 1945 przyjechał z Wilna jako student, z zaliczonym I rokiem medycyny na Uniwersytecie Stefana Batorego. Jak napisał w życiorysie, zatrzymał się na trzy miesiące w Gdańsku i grał tu w przedstawieniach lalkowych dla dzieci. Potem zamieszkał w Poznaniu, gdzie został przyjęty na II rok Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego. Równocześnie, od kwietnia 1946 w Miejskim Teatrze dla Młodzieży, a w sezonach 1947/48 i 1948/49 w Teatrze Aktora i Lalki, był w aktorskim zespole pomocniczym i grał małe role, m.in. w Młodych (1946) i Podaniu o Piaście (1948). W 1949, z powodu działalności w Armii Krajowej w czasie wojny, został na IV roku zmuszony do przerwania studiów. 

Przeniósł się do Gniezna, zaangażował do Teatru Miejskiego (od 1955 Teatru im. Fredry) i był tu aktorem w sezonach 1949/50–1954/55. Do studiów medycznych nie powrócił. W 1954 zdał w Krakowie aktorski egzamin eksternistyczny. W sezonach następnych grał: w Teatrze im. Osterwy w Lublinie (1955/56 i 1956/57), Teatrze im. Węgierki w Białymstoku (1957/58–1964/65), Teatrze im. Siemaszkowej w Rzeszowie (1965/66), Teatrze Dolnośląskim w Jeleniej Górze (1966/67 i 1967/68), ponownie w Białymstoku (1968/69), a potem w: Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu (1969/70), Teatrze Ziemi Pomorskiej w Grudziądzu (1970/71 i 1971/72), Teatrze im. Fredry w Gnieźnie (1972/73), znowu w Rzeszowie (1973/74–1975/76), w Teatrze im. Solskiego w Tarnowie (1976/77) i Teatrze Dramatycznym w Legnicy (1977/78–1987/88). W teatrze białostockim często był asystentem reżysera. We wrześniu 1988 odszedł na emeryturę i przeniósł się do rodziny w Białymstoku. Przez wszystkie lata współpracował z teatrami amatorskimi: szkolnymi i studenckimi, w których reżyserował przedstawienia i był doradcą artystycznym. Za tę pracę studenci w Rzeszowie przyznali mu w 1975 swoją nagrodę: „Złotą Podkowę”. 

Wśród bardzo wielu ról, w jakich wystąpił, były m.in. w Gnieźnie: Karol (Głupi Jakub) i Kawaler di Ripafratta (Oberżystka) – 1950, Antyfolus z Syrakuzy (Komedia omyłek) oraz Recepta i Franciszek Zabłocki (Zabobonnik) – 1953; w Lublinie: William Dudgeon (Uczeń diabła) i Ksiądz Loga (Fantazy) – 1956, Kasper (Gwałtu, co się dzieje!, 1957); w Białymstoku: Mąż (Ich czworo) i Pan Orgon (Igraszki trafu i miłości) – 1958, Profesor Udrea (Bezimienna gwiazda, 1959), Ogrodnik (Pierwszy dzień wolności, 1960), Kwasek (Wiele hałasu o nic) i Nauczyciel tańca (Nie trzeba się zarzekać) – 1961, ponownie Ksiądz Loga (1962), Dyndalski (Zemsta, 1965), Konus (Wkrótce nadejdą bracia) i Wachmistrz (Matka Courage i jej dzieci) – 1969; w Rzeszowie: Pan Adolf i Narrator (Bardzo starzy oboje, 1966), Pigwa (Sen nocy letniej, 1974), Kasander (Parady, 1975), Doktor Goll (Demon ziemi, 1976); w Jeleniej Górze: Książę (Indyk, 1968); w Kaliszu: Regimentarz (Sen srebrny Salomei, 1970); w Gnieźnie: Niesczastliwcew (Las, 1972); w Tarnowie: Józef (Derby w pałacu, 1976), Pan Czyściel (Chory z urojenia, 1977); w Legnicy: Filipczak (Ktoś nowy, 1978), Oleg Komkow (Premia, 1980), Wuj Eugeniusz (Tango, 1982), Starzec i Sowietnik (Dziady, 1984), Drwal (Żabie czary, 1988). Parokrotnie grał w Weselu: Wojtka i Widmo (Białystok, 1957), Nosa (Jelenia Góra, 1966), Żyda (Legnica, 1982 i 1985). Wystąpił w filmach: Koniec naszego świata (1964) i Perła w koronie (1971).  

Był rzetelnym, charakterystycznym aktorem tak zwanego drugiego planu, który wiele razy, nawet w małych rolach, a czasem wręcz w epizodach, potrafił błysnąć świetnym aktorstwem, zachwycić interpretacją postaci, i zwrócić na siebie uwagę recenzentów. Tak było, gdy grał np. Księdza Logę, o którym Wiera Korneluk pisała:

Epizodyczna właściwie rola, ale ile ekspresji. Scena w ogrodzie (akt II) między Janem a księdzem Logą utrwala się w pamięci  jako jedna z najpiękniejszych.

Zarówno K. Marszałek, jak i K. Siemiatycka, za wybitną uważały niewielka rolę Udrei w Bezimiennej gwieździe. Kunszt epizodu ukazał też jako Ogrodnik w Pierwszym dniu wolności. Z większych postaci, doskonały był Mąż w Ich czworo, a przede wszystkim Pan Adolf w Bardzo starzy oboje, gdzie według Krystyny Świerczewskiej,

budując swoje aktorstwo z najlepszych jego elementów – konsekwentnie wciąga nas w świat strasznej samotności człowieka. 

Bibliografia

Almanach 1994/95; Cały świat gra komedię s. 293; XX lat sceny gnieźnieńskiej (il.); XX lat (1944–1964) Teatru im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku, Białystok 1964 (K. Marszałek): Stoch: Dzieje klasyki; Świerczewska s. 51–52, 179, 196–197 (il.); T. lubelski 1944–64 s. 45 (W. Korneluk); T. w Jeleniej Górze; T. w Legnicy 1977–1987 (il.); XXX lat T. im. Fredry w Gnieźnie (il.); 30 lat T. w Grudziądzu; H.R. Żuchowski: Teatr dla młodych widzów w Poznaniu w latach 1945–1952, [Lublin 1992] s. 13, 51, 57, 64; Gaz. Biał. 1958 nr 35 (K. Siemiatycka), 1959 nr 209 (K. Siemiatycka); Konkrety (Legnica) 1995 nr 52 (il.); Kur. Por. (Białystok) 1995 nr 60; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in. „Burzy” A. Ostrowskiego, Tarnów 1976; tu nota o Dz., też il.) i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.encyklopediateatru.pl; Inf. żony, Krystyny Dziemskiej. 

Ikonografia

Fot. – IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.