Janina Garycka
GARYCKA Janina (26 listopada 1920 Kraków – 5 grudnia 1997 Kraków),
scenografka.
Była córką Franciszka Garyckiego, nauczyciela języków klasycznych w gimnazjum, i Zofii z domu Pick; towarzyszką życia Piotra Skrzyneckiego, twórcy kabaretu „Piwnica pod Baranami”. Mieszkała i uczyła się w Krakowie. W 1938 rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które przerwał wybuch II wojny światowej. Kontynuowała je w czasie okupacji niemieckiej na tajnych kompletach uniwersyteckich, które również współorganizowała. Równocześnie uczyła się rysunku. Po wojnie studiowała malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i dokończyła studia polonistyczne; na podstawie pracy magisterskiej, napisanej pod kierunkiem Kazimierza Wyki, uzyskała stopień doktora. Z pracy naukowej zrezygnowała na rzecz szerokiej działalności artystycznej.
W 1946–51 współpracowała z krakowskim Teatrem Rapsodycznym. Wraz z Tadeuszem Ostaszewskim projektowała scenografię do: Słowa o Kościuszce, Wielkanocy – 1946; Lorda Jima (1948), Rozkazu 269 (1950). Z Bolesławem Kamykowskim opracowała spektakle Sielanka, Żołnierzowi. Rapsod, Rozkosz a krotochwila – 1946; samodzielnie przygotowała oprawę plastyczną do Samuela Zborowskiego (1947). W latach 60. ponownie nawiązała kontakt z tym teatrem i opracowała scenografię do Panienki z okienka (z Krystyną Zachwatowicz, 1962), a samodzielnie do Poloneza Bogusławskiego (1962) i Kwiatów polskich (1963). Po latach, w 1991 zaprojektowała kostiumy do monodramu Piłat, w Teatrze Propozycji „Dialog” w Koszalinie; dla wydań jubileuszowych „Dialogu” portretowała aktorów tego teatru, pod wspólnym tytułem „Miniatury koszalińskie”.
Jej scenografia, podporządkowana całkowicie aktorowi, była skromna, prawie ascetyczna, ograniczona np. do podestu, który organizował ruch aktora na scenie, czy symbolicznego rekwizytu (np. płonący kandelabr w Samuelu Zborowskim, lub biała i czerwona materia przewieszona na balustradzie schodów w Piłacie); ważny był kostium, który informował o epoce, dopełniał tekst.
W 1956 była współzałożycielką kabaretu „Piwnica pod Baranami” (początkowo Klub Młodych Artystów „Piwnica pod Baranami”) i potem cały czas, z Piotrem Skrzyneckim, współtworzyła Piwnicę jako autorka tekstów, współautorka scenariuszy, nieformalny kierownik literacki i scenografka. W 1992 przygotowała scenariusz i scenografię widowiska Życie prywatne Wazów, wystawionego na dziedzińcu Pałacu pod Baranami przez zespół Piwnicy.
Zajmowała się też pracami konserwatorskimi i malarstwem. Stworzyła kolekcję kilkuset portretów-miniatur, m.in. artystów teatralnych i innych osób ze świata kultury, np. Ireny Eichlerówny, Jerzego Szaniawskiego. Prezentowała je często na wystawach w różnych miastach.
Była jedną z tych malowniczych postaci Krakowa, których pełna patosu i fantazji działalność stała się organiczną cząstką miasta, współtworząc jego niezrównany koloryt lokalny
(Tadeusz Szyma).
Jej mieszkanie na Placu na Groblach, skupiające krakowską bohemę – aktorów, malarzy, poetów, było legendarnym salonem artystycznym Krakowa.
W 2003 w TVP powstał film dokumentalny pod tytułem W jednym. O przyjaźni, miłości i śmierci Janiny Garyckiej (reżyseria Antoni Krauze). W tymże roku w Piwnicy nad Lochem (Camelot) w Krakowie odbyła się wystawa portretów i miniatur jej autorstwa.
Bibliografia
Almanach 1997/98; L. Długosz: „Pod Baranami” ten szczęsny czas..., Kraków 2013 (il.); Dom na Groblach. Rzecz o Janinie Garyckiej, Piotrze Skrzyneckim, „Piwnicy pod Baranami”, Warszawa 2003 (il.); S. Gawęda: Uniwersytet Jagielloński w dobie II wojny światowej 1939–1945, Kraków 1986; Kotlarczyk, Wojtyła: O T. Rapsodycznym; Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania na Uniwersytecie Jagiellońskim 1939–1945. Zebrali i opracowali M. i A. Zarębowie, Kraków 1975; J. Olczak-Ronikier: Piwnica pod Baranami, czyli koncert ambitnych samouków, Warszawa 1994 (il.); 50-lecie T. Rapsodycznego; Gaz. Wyb. 1997 nr 285; Gon. Pom. 1991 nr 198; Kobieta i Życie 1980 nr 36; Magazyn Kult. 1974/75 nr 3/4 (T. Szyma); Tyg. Pow. 1997 nr 50 (il.); Akt. zgonu, Arch. USC Kraków; Akta, ZASP; Materiały, Pracownia Dokumentacji Plastyki Współczesnej, IS PAN.
Ikonografia
J. Garycka, trzy autoportrety: Olej, ok. 1945 – własność T. Rybski, Kraków i olej, ok. 1950 – własność pryw., Warszawa, repr. Dom na Groblach. Rzecz o Janinie Garyckiej, Piotrze Skrzyneckim, „Piwnicy pod Baranami”, Warszawa 2003 oraz autoportret w kapeluszu, repr. L. Długosz: Pod Baranami ten Szczęsny czas..., Kraków 2013.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
