Osoby

KANICKI Ireneusz Józef (10 kwietnia 1929 Wieluń – 5 kwietnia 1982 Warszawa),

aktor, reżyser, kierownik artystyczny, dyrektor teatru. 

Był synem Stanisława Kanickiego i Józefy z Więcków. Uczył się i w 1947 zdał maturę w Liceum Humanistycznym w Wieluniu. W tym samym roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Łódzkiego, które skończył w 1951. W tym czasie pracował jako instruktor amatorskich zespołów teatralnych pracowników zakładów poligraficznych. W roku akademickim 1949/50 był wolnym słuchaczem na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Łodzi i wykładowca, Włodzisław Ziembiński, namówił go wtedy na angaż do Teatru im. Bogusławskiego w Kaliszu, gdzie obejmował dyrekcję. 

W teatrze kaliskim w sezonie 1950/51 i 1951/52, zagrał w 1950 Albina (Śluby panieńskie), w 1951 Kalba (Intryga i miłość) i Chudogębę (Wieczór Trzech Króli), reżyserował bajkę dla dzieci Historia cała o niebieskich migdałach (1950) oraz okolicznościowe akademie polityczne i partyjne. W sezonach 1952/53–1955/56 był aktorem Teatrów Dramatycznych w Poznaniu. We wrześniu 1953 w Krakowie, zdał aktorski egzamin eksternistyczny (po nieudanych próbach w 1951 i 1952) i uzyskał uprawnienia aktora dramatu. Na Uniwersytecie Poznańskim założył Studencki Teatr Dramatyczny, w którym reżyserował np. Wieczór Trzech Króli (1955); przedstawienie to i zespół wykonawców zdobyły I nagrodę na studenckim festiwalu w Warszawie. W Poznaniu współpracował jako aktor z Eksperymentalnym Zespołem Dramatycznym „Kuźnica”; grał Milorda l w Henryku VI na łowach (1953). W sezonie 1954/55 został reżyserem i aktorem (na zasadzie współpracy) w poznańskim Teatrze Satyryków Państwowego Przedsiębiorstwa Imprez Estradowych, w którym zagrał Wnuczka w głośnej prapremierze Babci i wnuczka (1955). 

W październiku 1956 przeniósł się do Łodzi i zaangażował jako aktor do Teatru im. Jaracza, gdzie pozostał do końca sezonu 1957/58; zagrał tu Jana (Kobieta twojej młodości, 1957), Parysa (Złota wieża, 1957), Widmo (Wesele, 1958). W Łodzi współpracował z Państwową Wyższą Szkołą Aktorską (następnie Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna i Filmowa); był asystentem na Wydziale Aktorskim i reżyserował dyplomowe przedstawienia studentów, np. Mieszczan (1958), Zielonego Gila (z Czesławem Staszewskim, 1959). Na czele z Kanickim, grupa absolwentów Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej, przeniosła się w 1959 do Warszawy, gdzie pod egidą Wojska Polskiego, od sezonu 1959/60, założyła teatr pod nazwą Miniatury (też: Warszawska Estrada Wojskowa „Miniatury”, Estrada Domu Wojska Polskiego „Miniatury”) i w grudniu 1959 dali tu premierę Zielonego Gila, przeniesioną do Łodzi. W lipcu 1960 zagrał Lodovika w Otellu w Teatrze Klasycznym. W sezonie 1960/61 występował w warszawskim Teatrze Ludowym (grał Filona w Balladynie), także reżyserował (Ja tu rządzę, 1961), a w 1961/62 i 1962/63 był aktorem Teatru Klasycznego w Warszawie. Reżyserował gościnnie: w Łodzi w Teatrze Powszechnym (Karykatury, 1961), w Poznaniu w Teatrze Polskim (Romeo i Julia, 1961) i w Teatrze Nowym (Klub kawalerów, 1963), w Operetce w Łodzi (Ja tu rządzę, 1962; Zaczęło się w banku i Sensacja w Londynie, 1963) oraz w Teatrze Komedia w Warszawie (Ofelia pilnie poszukiwana, 1963). 

Od 1 lutego 1965 został dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Klasycznego (i jego sceny Teatru Rozmaitości) w Warszawie, gdzie również grał i reżyserował; funkcje te sprawował do 31 stycznia 1972. Ważniejsze przedstawienia na tych scenach w jego reżyserii, to w 1965 wystawiona na inaugurację sezonu Ondyna (grał Króla wodników); w 1966: Pruski mur (w adaptacji Kanickiego i Lecha Budreckiego; grał Wejrocha), Don Juan Tadeusza Rittnera, Śluby panieńskie i Madame Bovary; w 1968 Horsztyński (przedstawiony jako „dramat idei politycznych”; grał Szczęsnego); w 1971: Kajus Cezar Kaligula (grał rolę tytułową) i Hotel Astoria. 

W 1967 powstał najgłośniejszy spektakl Teatru Klasycznego w reżyserii Kanickiego: widowisko Dziś do ciebie przyjść nie mogę..., które Lech Budrecki i Kanicki zbudowali z piosenek, wierszy oraz dokumentów z okresu II wojny światowej, dotyczących partyzantki na ziemiach polskich i powstania warszawskiego. Przedstawienie miało wyraźnie polityczną wymowę (Kanicki był protegowanym ministra spraw wewnętrznych i prezesa Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, generała Mieczysława Moczara i zwolennikiem jego frakcji w rządzącej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej), ale niezależnie od tego, cieszyło się ogromnym powodzeniem, biło rekordy frekwencji, a jego kariera trwała wiele sezonów. Do 1984 widowisko wystawiło 13 teatrów w Polsce; były to sceny nie tylko dramatyczne, ale i muzyczne, we wszystkich przypadkach w inscenizacji Kanickiego, w prawie wszystkich w jego reżyserii. Zespół Teatru Klasycznego wyjeżdżał z tym przedstawieniem na gościnne występy do Jugosławii, USA, Kanady, ZSRR. Trafnie oceniał widowisko Janusz Warnecki:

Jest to «artystyczna» chała sentymentalizmu patriotycznego, ciesząca się niesłabnącym powodzeniem. Z prawdziwą sztuką jednak niewiele ma wspólnego. 

Od sezonu 1972/73 Kanicki współpracował jako reżyser z różnymi teatrami w Polsce, np. z Teatrem Muzycznym w Łodzi (Noc nad Gopłem, 1975), a także z Centralnym Zespołem Artystycznym Wojska Polskiego. W 1962–75 w Teatrze TV reżyserował ponad 30 spektakli (m.in. Celę 267 według Juliusa Fučíka, Zrzut według Barw walki Moczara, Matkę Brechta, ale także sporo klasyki); w wielu również sam grał. Wystąpił w filmie Pierścień księżnej Anny (1970). Uwikłany w niejasne sprawy gospodarcze, polityczne i obyczajowe, podobno w nielegalne interesy (plotka mówiła o handlu brylantami), osadzony został w areszcie i czekał na rozprawę sądową; zmarł śmiercią samobójczą w celi więziennej.  

Bibliografia

Almanach 1981/82; Bieńka: Giraudoux; R. Brandstaetter i J. Warnecki: Listy 1947–1969, Warszawa 1999; W. Filler: Teatr jaki jest, Kraków 1967 s. 155–160; Kaszyński: Teatralia; Komorowska. Kronika t. muz. 1944–89; Państwowy Teatr im. W. Bogusławskiego w Kaliszu. Program jubileuszowy 1945–1960 (il.); Express Ilustr. 1960 nr 131; Głos Kosz. 1968 nr 91 (il.); Teatr 1962 nr 18 (il.); Trybuna Ludu 1968 nr 123 (il.); Żołnierz Wolności 1966 nr 22 (Wywiad z K; il.); Życie Warsz. 1982 nr 72, 88; Akt zgonu nr V/876/1982, Arch. USC Warszawa; Akta (fot.), ZASP; Arch. PWSFTViT w Łodzi; Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Almanach 1944–59; www.encyklopediateatru.pl; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

Sz. Kobyliński: Portret, karyk., rys., repr. Stolica 1970 nr 49; Fot. – IS PAN, ITWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Ireneusz Kanicki (10 I 1929 Wieluń - 5 IV 1982 Warszawa), aktor, reżyser, dyr. i kier. art. teatru. W sez. 1949/50 był wolnym słuchaczem wydz. aktorskiego PWSA w Łodzi. Równocześnie studiował prawo na Uniwersytecie Łódzkim (ukończył w 1951). W 1953 zdał w Krakowie eksternistyczny egzamin aktorski. Już w l. 1950-52 występował w T. im. Bogusławskiego w Kaliszu, w l. 1952 - 55 w T. Polskim w Poznaniu, w sez. 1955/56 tamże w T. Satyry, w l. 1956-58 w T. im. Jaracza w Łodzi, w l. 1958-61 współreż. przedstawienia dyplomowe łódź. PWSA (był asystentem tej uczelni) na scenach T. Powszechnego (Młodego Widza, Rozmaitości). Równocześnie nawiązał pierwsze kontakty art. z Warszawą: w sez. 1959/60 występował w Domu W.P. Miniatury, w sez. 1960/61 w T. Ludowym, gdzie też reżyserował, w sez. 1961/62 grał w T. Klasycznym oraz gościnnie reż. w T. Dramatycznych w Poznaniu i w Operetce Łódzkiej. W sez. 1962/63 reżyserował w T. Muzycznym w Szczecinie, T. Komedia w Warszawie, T. Dramatycznych w Poznaniu i Operetce Łódzkiej, od 1 II 65 do 31 I 72 sprawował dyr. i kier. art. T. Klasycznego w Warszawie, a także grał i reżyserował na tej scenie. Nadal współpracował gościnnie z innymi t., a od sez. 1971/72 także z Centralnym Zespołem Artystycznym W.P. Grał m.in. Filona ("Balladyna" Słowackiego), Lucjana ("W słońcu" Morstina), Wejrocha ("Pruski mur" Zalewskiego), Szczęsnego ("Horsztyński" Słowackiego), Kaligulę ("Kaligula" Rostworowskiego), Trojana ("Hotel Astoria" Sztejna). Reżyserował "Karykatury" Kisielewskiego, "Romeo i Julię" Szekspira, "Klub kawalerów" Bałuckiego, "Ondynę" Giraudoux, "Don Juana" Rittnera, "Śluby panieńskie" Fredry. Był współautorem spektaklu (1967) "Dziś do ciebie przyjść nie mogę", prezentowanego m.in. w Jugosławii, w ośrodkach polonijnych USA i na większości scen krajowych, m.in. (poza T. Klasycznym) reżyserował to przedstawienie w Kaliszu, Wrocławiu, Łodzi, Szczecinie, Zabrzu, Lublinie i Rzeszowie. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1981/1982