Osoby

HALAMA Loda, właściwie Leokadia Leoniłła Halama, primo voto Dembińska, secundo voto Gołembiowska, tertio voto Dobrowolska, quarto voto Latta, quinto voto Ruszała (20 lipca 1911 Rylsk powiat kurski w Rosji – 13 lipca 1996 Warszawa),

tancerka, aktorka, choreografka.

Była córką muzyka i akrobaty cyrkowego Stanisława Halamy i tancerki Marty Halamy; siostrą tancerek: Zizi Halamy, właściwie Józefy (zob. tom 2), Alicji Halamy (zwanej Punią), Eny Halamy, właściwie Heleny, zamężnej Hallet (1919–1957); była żoną, kolejno: Andrzeja Dembińskiego (ślub 2 lipca 1930 w Warszawie), handlowca, obywatela szwajcarskiego Jerzego Gołembiowskiego (ślub w Warszawie 13 listopada 1939), obywatela angielskiego Kazimierza Dobrowolskiego (ślub w Londynie), obywatela amerykańskiego, właściciela biur asekuracyjnych Larry’ego Latty (ślub około 1951 w Meksyku), aktora Stanisława Ruszały (ślub w Londynie w 1957, rozwiedli się).

Tańczyła, u boku matki i sióstr, od siódmego roku życia w objazdowych zespołach baletowych na terenie Rosji. Występowała w tańcach akrobatycznych, klasycznych i charakterystycznych, układu swego ojca. Uczyła się początkowo pod kierunkiem rodziców, potem u Bronisławy Niżyńskiej w Moskwie i Marii Taglioni w Charkowie, a w latach późniejszych u Mary Wigman w Dreźnie.

W 1921 przybyła z rodziną do Sosnowca, skąd pochodził Stanisław Halama. Występowała na arenach cyrkowych, w teatrach rewiowych i nocnych lokalach, m.in. w Bielsku, Toruniu, Poznaniu (tu tańczyła z siostrami w kabarecie „Pawie Pióro”) i Krakowie. W Warszawie pojawili się jesienią 1925 w Dolinie Szwajcarskiej, w teatrze Mignon, potem w teatrze Bagatela. Od sierpnia 1926 i w sezonie 1926/27 tańczyła w teatrze Perskie Oko, z którym występowała też w krakowskiej Bagateli, w 1927/28 w teatrze Karuzela, Nowe Perskie Oko, w 1928–32 była gwiazdą w teatrze Morskie Oko, w 1932 teatrze Banda, a w 1933 Wielkiej Operetki (m.in. w Balu w Savoyu) i Cyganerii.

Na początku tego roku w Teatrze Letnim zagrała w komedii Uśmiech hrabiny. Występowała z recitalami tanecznymi do muzyki Chopina, Beethovena, Liszta, Gounoda, m.in. w Przemyślu (1930, 1932), Krakowie (1931), Płocku, Sosnowcu (1932), Wilnie (1934) oraz w programach rewiowych w krakowskiej Bagateli (czerwiec 1933). Zaangażowana przez Janinę Korolewicz-Waydową na stanowisko „drugiej primabaleriny” do Teatru Wielkiego w Warszawie, w 1934–36 pokazała swój kunszt, m.in. w solowym tańcu hiszpańskim Arlezjana w Carmen, w operetce Kraina uśmiechu jako Lilith (Noc Walpurgi), Tancerka Raka (Kwiat Hawai) oraz w tytułowej roli specjalnie dla niej wystawionej opery Niema z Portici. W 1937, z okazji 10-lecia solowych występów, dała na tej scenie recital tańca, a w sali Filharmonii Warszawskiej zaprezentowała własne układy baletowe do muzyki klasycznej. Nadal odwiedzała wiele miejscowości w kraju, np. Bydgoszcz (1935), Przemyśl (1935, 1937), Nowy Sącz (1937), Kraków oraz Lwów. Tu, zaproszona przez Adama Didura na otwarcie sezonu operowego (wrzesień 1938),

zaszczyciła zespół baletowy p. Morawskiego solowym tańcem etiopskiej niewolnicy w Aidzie 

(„Gazeta Lwowska”).

We Lwowie znalazła się znów w lutym 1939 podczas gościnnych występów zespołu warszawskiego Teatru 8.15 z operetką Roxy i jej drużyna, w której

tytułową rolę gra, śpiewa i tańczy niezrównana Loda Halama 

(„Dziennik Polski”).

Wysoka, wiotka, długonoga blondynka, była jedną z najpopularniejszych tancerek estradowych i rewiowych okresu międzywojennego.

Światową sławę przyniosły jej występy we Francji (w paryskim Vieux Colombier, Salle Pleyel, music-hallu Alhambra), w Japonii, Niemczech, Danii, Skandynawii, Anglii i Stanach Zjednoczonych. W grudniu 1937 w City Opera Company w Chicago przygotowała choreografię i zatańczyła w Halce, granej potem w Milwaukee. Okresowo związana była też z Baletem Parnella, goszcząc z nim m.in. w Gdyni, Sopocie i Gdańsku (1937). Ponadto występowała w warszawskim Teatrze 8.15 (1936–38) i Wielka Rewia (1938) w takich operetkach, jak: Taniec szczęścia, Wiktoria i jej huzar (w roli Ricette); z zespołem warszawskim gościła w 1939 w Gdyni (marzec 1939). Występowała z powodzeniem w filmach, takich jak: Uśmiech losu, Ziemia obiecana – 1927; Prokurator Alicja Horn (1933), Kocha, lubi, szanuje (1934), Manewry miłosne (1935); August Mocny, Fredek uszczęśliwia świat – 1936; Dyplomatyczna żona, Parada gwiazd Warszawy – 1937; Kłamstwo Krystyny (1939).

W 1939, po ślubie, wyjechała z mężem do Szwajcarii, jednak już na początku 1940 wróciła do Warszawy, gdzie z wielkim zaangażowaniem pracowała w Radzie Głównej Opiekuńczej, opiekowała się rannymi żołnierzami z Westerplatte, brała udział w brawurowej akcji wyprowadzania ich ze Szpitala Ujazdowskiego. Potem wróciła do Szwajcarii, gdzie występowała na imprezach, z których dochód przeznaczony był na Czerwony Krzyż, także później w Anglii brała udział w akcjach charytatywnych na rzecz Polski. Po II wojnie światowej pozostała na emigracji. W 1945–48 była solistką Anglo-Polish Ballet w Londynie. Początkowo występowała z nim głównie dla żołnierzy polskich przebywających w Wielkiej Brytanii, w 1946 na scenie londyńskiego music-hallu Palladium, a w marcu i kwietniu 1947 w teatrze Saville w Weselu krakowskim (Młoda), Sylfidach i Symfonii patriotycznej do muzyki Chopina, Panu Twardowskim (Pani Twardowska). Opracowała choreografię Wiejskiego święta (31 marca 1947). W 1948–58 mieszkała w Hollywood w Kalifornii. Utrzymywała się z handlu nieruchomościami, ale też dawała recitale. W 1957 występowała gościnnie w Teatrze Polskim w Londynie jako Kamilla (Żołnierz królowej Madagaskaru, premiera 24 lutego tego roku w Ognisku Polskim), w 1958 w rewii Zamki na Lodzie (w klubie Orzeł Biały).

W 1959 zamieszkała w Londynie, gdzie prowadziła własną restaurację. Na scenie pojawiała się rzadko, głównie na imprezach okolicznościowych. Zaproszona przez Kazimierza Krukowskiego do warszawskiego Teatru Syrena, w 1959–60 występowała w rewii Żebyśmy tylko zdrowi byli (na scenie Buffo), do której, z Natalią Lerską, opracowała układ taneczny.

Korzystała ze statusu gwiazdy z importu, z maksymalną skutecznością galwanizowała legendę Qui Pro Quo, a upływ czasu, jaki minął od jej popisów na scenach kabaretów międzywojennych, sprzyjał jeszcze narastaniu legendy 

(Witold Filler).

Rewia osiągnęła imponującą liczbę przedstawień i widzów, a występ Halamy wywołał zachwyt recenzentów, m.in. Karoliny Beylin:

Pamiętamy tę chłopięcą sylwetkę, tę figlarną buzię, to łobuzerskie przymrużenie oka – taka pozostała po dwudziestu latach. Jej taniec to żywioł, płomień wybuchający na scenie.

W 1961 dała w Warszawie recital tańca, a w 1966–68 znów gościła na scenie Syreny w rewii Bujamy wśród gwiazd i w programie Hallo, Halama. Po tych występach August Grodzicki stwierdził:

Halama – fenomen młodości.

Była wciąż czarująca, elegancka, zachowała wspaniałą sylwetkę. Odtąd regularnie odwiedzała kraj, mieszkając część roku w Londynie, część w Warszawie. Napisała wspomnienia pt. Moje nogi i ja (Warszawa 1984). W 1993 została uhonorowana nagrodą „Sylwestra”, ufundowaną przez dyrekcję Teatru Syrena dla zasłużonych artystów, niemogących już pracować w zawodzie. Jej nazwisko przeszło do legendy nowoczesnego tańca estradowego. Tabl. 15.

Bibliografia

Almanach 1995/96; Artyści emigracyjnej Melpomeny (il.); Boy: Pisma t. 22–27; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Dramat i teatr emigracyjny po roku 1939; Dymek z papierosa s. 302, 304, 309, 341 oraz il. po 256, 288, 320, 336, 432; Felczyński: Fredreum s. 198, 199, 230; Filler: Operetka (il.); L. Halama: Moje nogi i ja, Warszawa 1984 (il.); Hist. filmu t. 1, 2; Kaczyński: Dzieje „Halki”; Komorowska: Za kurtyną lat; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Korolewicz-Waydowa; Kraków muz. 1918–39; Limanowski: Duchowość; A. Lisiecka: Loda Halama. Pierwsze nogi Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2017 (il.); The London Stage 1940–1947, The Calendar of Productions, Performers and Personel J.P. Wearing, wyd. Rowman, Littlefield, 1976; Łoza: Czy wiesz; Mamontowicz-Łojek: Terpsychora (tu rok urodzenia 1909; il.); L. Mazepa: Adam Didur we Lwowie, Wrocław 2002 s. 200, 201, 249–50 (cyt. z Gaz. Lwow. i Dz. Pol.); Mieszkowska: Była sobie piosenka (il.); Parnell: Moje życie (il.); Pozn. wspominki s.157; Rendez-vous z Syreną s. 41 (il.), 61–62 (opinie W. Filiera, K. Beylin, A. Grodzickiego), passim; Sempoliński: Droga połowa (il.); Sempoliński: Wielcy artyści (il.); T. Syrena 1947–2007 (il.); Weber: Z dziejów opery w Bydgoszczy; Wysocka: Dzieje (il.); Żywot: Dwadzieścia sezonów; Express Wiecz. 1984 nr 193; Gaz. Wyb. 1996 nr 164, 166, 167, 169, 170 (il.), 171; Głos Podhala 1937 nr 5; Kultura 1976 nr 51–52 (il.); Kur. Warsz. 1927 nr 142, 148, 1928 nr 259, 1931 nr 110, 1932 nr 26, 1933 nr 21, 189, 294, 317, 1938 nr 248, 259, 346; Pam. Teatr. 1988 z. 1–2 s. 73; Prz. Tyg. 1989 nr 17; Świat 1932 nr 52 (il.); Tu i teraz 1985 nr 18; Życie Warsz. 1958 nr 136 (wywiad z H.), 1996 nr 167 (il.), 168 (il.); Akt ślubu nr I–42/64/1939, Arch. USC Warszawa; Programy, IS PAN, MTWarszawa; Galewski: Pamiętnik (msp) s. 190, 191; Hałabuda: Repertuar.

Ikonografia

Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.