Hasła

System obejmujący instytucje edukacyjne, których zadaniem jest kształcenie artystów teatru (głównie aktorów i reżyserów), zasady organizacyjne dotyczące kierunków i programu kształcenia oraz całokształt zagadnień związanych z uczelniami teatralnymi – utrzymywanymi ze środków prywatnych bądź publicznych. Szkolnictwo teatralne oparte jest na wielowiekowej tradycji, której podstawę stanowi bliski związek z praktyką, relacje typu mistrz – uczeń.

Pierwsze placówki przygotowujące kandydatów na scenę powstały w Europie w XVIII w.: we Francji (paryska École Royale de Chant et de Déclamation, 1784) i w Rosji (szkoła kształcąca m.in. aktorów w Petersburgu, 1779), co wiązało się z rozwojem stałych teatrów publicznych.

Początki polskiego szkolnictwa teatralnego

Dzieje polskiego szkolnictwa teatralnego rozpoczyna powołanie przez Wojciecha Bogusławskiego kształcącej aktorów Szkoły Dramatycznej, która od 4 czerwca 1811 działała przy Teatrze Narodowym jako „instytucja kontrolowana i subwencjonowana przez rząd, co dało jej wysoką rangę” [Wilski 1978: 26]. Była to placówka o nowoczesnym programie nauczania, obejmującym nie tylko przedmioty praktyczne (wymowa, mimika, deklamacja, muzyka, taniec), lecz również ogólnokształcące (np. „język ojczysty” i języki obce, historia powszechna, „dzieje narodu polskiego”). Funkcjonowała z przerwami do 1868, przekształcana organizacyjnie i programowo m.in. pod kierownictwem Ludwika Osińskiego i Karola Kurpińskiego. Rzemiosła scenicznego i prawidłowej wymowy uczyli tutaj wybitni artyści warszawskiej sceny: Bonawentura Kudlicz, Wincenty Rapacki, Jan Tomasz Seweryn Jasiński, Leontyna Halpertowa, Jan Królikowski, Józef Rychter, Jan Chęciński.

Tradycję warszawskiego szkolnictwa teatralnego podtrzymywały w drugiej połowie XIX i w pierwszych dekadach XX w. kolejne instytucje edukacyjne: prywatna Szkoła Dramatyczna Emila Derynga (1878-1883), Klasa Dykcji i Deklamacji przy Warszawskim Towarzystwie Muzycznym (1889-1916), Szkoła Aplikacyjna Warszawskich Teatrów Rządowych (1908-1914), Warszawska Szkoła Dramatyczna przy Teatrach Miejskich (1916-1921, od 1919 subwencjonowana przez Ministerstwo Sztuki i Kultury).

PIST i „Reduta”

Instytucją finansowaną przez państwo – czego środowisko teatralne domagało się na III Walnym Zjeździe ZASP-u w marcu 1921 – był także Oddział Dramatyczny przy Warszawskim Konserwatorium Muzycznym, powołany 4 lipca 1921 pod kierownictwem Stanisławy Wysockiej (która unowocześniła kształcenie, wprowadzając rozbudowany program zajęć ruchowych), w 1932 przekształcony w Państwowy Instytut Sztuki Teatralnej (PIST), samodzielną (lecz bez praw akademickich) uczelnię podległą Ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Instytut miał dwa wydziały: Sztuki Aktorskiej (od 1932), którym kierował Aleksander Zelwerowicz, i Sztuki Reżyserskiej (od 1933), kierowany przez Leona Schillera. Kadra pedagogiczna PIST-u składała się z wybitnych praktyków teatru i badaczy, którzy w kształceniu przyszłych aktorów, reżyserów i scenografów realizowali swoje autorskie programy nauczania (Stanisław Stanisławski, Stanisława Wysocka, Stefan Jaracz, Jadwiga Turowicz, Edmund i Maria Wiercińscy, Aleksander Węgierko, Karol Borowski, Jerzy Stempowski, Aleksander Hertz, Bohdan Korzeniewski, Tymon Terlecki). PIST miał przełomowe znaczenie dla polskiego szkolnictwa teatralnego – określił programowe fundamenty nowoczesnego kształcenia dla teatru, zachowane w edukacji do dzisiaj; wykształcił pokolenie ludzi teatru, którzy w swojej działalności odwoływali się do zdobyczy Wielkiej Reformy Teatru.

Odmienny model kształcenia aktorów, oparty na systemie studyjnym, utrwaliła w okresie międzywojennym Reduta, zwłaszcza w ramach Instytutu Reduty, działającego pod kierunkiem Juliusza Osterwy i Mieczysława Limanowskiego.

Po drugiej wojnie światowej

Podczas okupacji PIST działał w konspiracji; w 1945 został reaktywowany przez Zelwerowicza w Łodzi. Po likwidacji PIST-u w 1946 Minister Kultury i Sztuki powołał Państwową Wyższą Szkołę Teatralną w Warszawie z tymczasową siedzibą w Łodzi, pierwszą w Polsce placówkę kształcenia teatralnego o statusie uczelni wyższej, w 1949 przeniesioną do stolicy, gdzie szkolnictwo teatralne odradzało się w efemerycznych instytucjach edukacyjnych, jak np. Miejska Szkoła Dramatyczna Janusza Strachockiego, Warszawska Państwowa Szkoła Dramatyczna, Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska. Połączenie ostatniej z nich z PWST w 1950 zamknęło ostatecznie burzliwy okres instytucjonalnych przekształceń warszawskiego szkolnictwa teatralnego.

W 1946 powstała Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego w Krakowie, która obecnie ma filie we Wrocławiu i Bytomiu. Kontynuatorką utworzonej w 1949 Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Łodzi jest obecnie Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna im. Leona Schillera. Od 1996 warszawska PWST im. Aleksandra Zelwerowicza jako jedyna w Polsce ma status Akademii Teatralnej z wydziałami: Aktorskim, Reżyserii, Wiedzy o Teatrze i Sztuki Lalkarskiej (filia w Białymstoku). Poza tymi instytucjami w Polsce działają szkoły prywatne / niepubliczne (np. Lart Studio w Krakowie), kształci się też aktorów w studiach istniejących przy zespołach teatralnych (np. Policealne Studium Aktorskie im. Aleksandra Sewruka przy Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie) lub instytucjach teatralnych (Akademia Praktyk Teatralnych Europejskiego Ośrodka Praktyk Teatralnych Gardzienice). Polskie szkolnictwo teatralne jest zdominowane przez uczelnie państwowe, których absolwenci otrzymują tytuł zawodowy magistra sztuki.

Bibliografia

• Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza. 75 lat kształcenia dla teatru, Warszawa 2007;
• Dwóchsetlecie Szkoły Dramatycznej w Warszawie 1811-2011, red. Anna Kuligowska-Korzeniewska, Warszawa 2011;
• Mrozińska, Stanisława: Szkoła Leona Schillera. PWST 1946-1949, Wrocław 1972;
• „Pamiętnik Teatralny” 1995, z.1-2;
• Schiller, Leon: Referat programowy Zjazdu, „Scena Polska” 1936 [Pamiętnik Nadzwyczajnego Walnego Zjazdu ZASP];
• Szletyński, Henryk: Szkoła Dramatyczna Wojciecha Bogusławskiego, „Pamiętnik Teatralny” 1954, z. 3-4;
• Warszawska Szkoła Teatralna. Szkice i wspomnienia, Warszawa 1991;
• Wilski, Zbigniew: Polskie szkolnictwo teatralne 1811-1944, Wrocław 1978;
• Zelwerowicz, Aleksander: Program nauki na Wydziale Sztuki Aktorskiej PIST, „Scena Polska” 1936;
• Zelwerowicz, Aleksander: Szkolnictwo teatralne w okresie międzywojennym i w Polsce Ludowej, „Pamiętnik Teatralny” 1968, z. 3;
• Wierciński, Edmund: Program nauki na Wydziale Sztuki Reżyserskiej PIST, „Scena Polska” 1936.