Artykuły

CO tutaj jest prawdą, a co zmyśleniem? Gdzie granica między marzeniem a rzeczywistością? Jakie znaki mają nie spełnione pragnienia?

Kim jest ten Starzec, który mówi: "Walczyłem przez całe życie, aby móc zapalać światło w najmroczniejszych miejscach. A kiedy ludzie szli ukręcić szyję gołębiowi, związywałem im ręce i po-ma galem ptakowi odlecieć..."

Kim jest Młodzieniec chowający cukierki "na potem", zatroskany o jedwabne sznurowadła u lakierek, który będzie rozpaczał: " Chodzi o moją miłość pozbawioną miłości (...) Co zrobię z tą godziną, która przychodzi i której nie znam?"

Kim wreszcie są trzej Gracze czekający na ostatnią kartę Młodzieńca? Miesza się tu rzeczywistość i marzenie, jawa i sen, i mnożą się pytania, na które teatr nie daje odpowiedzi, bo i dać nie może. Ale najwidoczniej w tym przedstawieniu mówi się o sprawach tak ważnych, tak istotnych dla ludzi, że publiczność śledzi je z zapartym tchem. W takiej pełnej napięcia ciszy można mówić o sprawach ostatecznych, najważniejszych.

Piszę to na marginesie sztuki Federika Garcii Lorki "Kiedy minie pięć lat", wystawionej na Małej Scenie Słupskiego Teatru Dramatycznego. Paweł Nowicki, reżyser tego przedstawienia, dokonał ogromnych skrótów, popracował nad egzemplarzem sztuki, dostosowując go do swojej wizji, zgodnej zresztą z poetyką tego dzieła. Nad przedstawieniem pracował tak, jakby był przekonany, że teatr odrodzi się przez słowo, albo - jak to ktoś określił przez słowo i milczenie.

Reżyser potrafił przede wszystkim zbudować nastrój w tym spektaklu, jakże istotny dla teatru, w którym Federico Garcia Lorca operuje przede wszystkim przenośnią, gdzie nawet sny i przywidzenia nabierają rzeczywistych kształtów. Wyobraźnia poetycka Lorki miesza symbolikę z realizmem, tak też prowadzi spektakl Paweł Nowicki, któremu słupska publiczność zawdzięcza wyjątkowo piękny kształt nie granej dotąd sztuki jednego z najbardziej interesujących dramaturgów naszego stulecia.

Zadebiutował w 1920 roku "Zbrodnią motyla". Wybitny hiszpański poeta, ale także muzyk i plastyk, zamordowany skrytobójczo w 1936 roku przez frankistów pozostawił pa sobie znakomite sztuki teatralne: "Czarująca szewcowa", "Dom Bernardy Alba", "Krwawe gody", "Panna Rosita", "Mariana Pineda", "Yerma", także i groteski dla teatrów kukiełkowych. "Teatr to poezja, która wyszła z książek i stała się ludzka, która mówi i krzyczy, płacze i rozpacza. (...) W dniu kiedy na świecie nie będzie już głodu - marzył - dojdzie do takiego wybuchu twórczości teatralnej, jakiego ludzkość jeszcze nie przeżyła..."

Sądzę, że warto jeszcze z okazji słupskiego przedstawienia "Kiedy minie pięć lat", przypomnieć to , co Federico Garcia Lorca powiedział w swojej "Gawędzie o teatrze": Teatr stanowi (...) jeden najbardziej przekonywających potrzebnych środków do przebudowy kraju. Jest barometrem wskazującym jego wielkość i upadek. (...) Jest wolną trybuną, na której ludzie dobitnie wykazują przestarzałość lub błędność teorii moralnych i (...) mogą wyrazić odwieczne prawa rządzące ludzkim sercem i uczuciem."

I jeszcze jedną, znamienną my przytoczę: "Naród, który swemu teatrowi nie dopomaga i nie sprzyja, jest jeśli nie martwy, to co najmniej śmiertelnie chory. Stosu je się to i do samego teatru, jeśli nie wyczuwa on społecznego tętna historii, tragizmu ludzi, nie sfałszowanej swoistości ich ojczyzn i ich ducha, śmiechu czy płaczu. Taki teatr nie ma prawa nosić miana teatru..."

Przypominam o tym, bo Garci Lorca znany jest przede wszystkim jako poeta. I poezja nie opuszcza także jego teatru. Z takim przekonaniem wychodzimy z przedstawienia "Kiedy minie pięć lat". Nic tylko dzięki autorowi, ale i reżyserowi i aktorom, którzy potrafią nastrój spektaklu utrzymać jakże wymownymi pauzami, milczeniem, słowem. Jakby cały czas pamiętali o tym co mówi Starzec w tejże sztuce: "Rzeczy, które trwają wewnątrz nas są bardziej żywe, niż te zewnętrzne, wystawione na działanie powietrza albo śmierci..."