Artykuły

Na uniesionej — otoczonej basenami z wodą — scenie siedzi grupa ludzi. Są skuleni, schowani w siebie. Za chwilę buchnie bałkańska bregovicowska nu­ta i rozpocznie się szalony taniec. Wy­rywanej z ciała energii towarzyszyć będzie szybki montaż kilkudziesięciu filmowych ujęć migających na ekra­nie, powtarzanych z uporem po każ­dej scenie.

Sztuka Dejana Dukovskiego, współczesnego macedońskiego pisa­rza, napisana została osiem lat temu. W polskim teatrze, mimo gotowego od kilku lat przekładu Doroty Jovanki Cirlić, nikt nie chciał wystawić Beczki prochu. Obawa przed reak­cją widowni, która nie chce okrucień­stwa, przemocy, gwałtów a przede wszystkim nie chce wulgarnych kwe­stii, obrzydliwego języka, którym mówią bohaterowie — wstrzymywała obecność prozy Dukovskiego na na­szych scenach. Maciej Nowak — dyrektor Teatru Wybrzeże — ma naturę prowokatora. Powierzył przygotowa­nie właśnie tej sztuki Grażynie Kani, reżyserce na co dzień pracującej w teatrach w Berlinie i Weimarze oraz nie­mieckiemu scenografowi Vinzenzowi Gertlerowi.

Pomysł scenograficzny Gertlera jest czysty i prosty. Na scenie odgrodzonej wodą od publiczności przebywa sied­miu wyizolowanych bohaterów stra­szliwego dramatu rozgrywanego w je­denastu scenach. Ta woda jest po­trzebna w tej sztuce, w niej można znaleźć ukojenie albo wyzwolenie. Grażyna Kania poprowadziła aktorów brawurowo. Nie bała się drastycz­nych scen, nie przeraziły ją wypu­szczone z Beczki prochu złe moce. To jest jej współczesne odczytanie „bałkańskiego kotła”. Wojny w tej sztuce nie ma, ale jest ona w spustoszonych umysłach i duszach. Tęskno­ta do lepszego świata jest czysta, ale nierealna. Wyzwalane emocje czasa­mi bliskie są histerii, reżyserka konse­kwentnie balansuje na krawędzi. Nie udało jej się natomiast czytelnie wpi­sać w spektakl różnych miejsc „dzia­nia się”. To utrudniało odbiór. Wy­świetlane sekwencje filmowe nie słu­żyły dopowiedzeniu, były dość mono­tonnym, formalnym przerywnikiem. „Akcję” prowadzi w Beczce pro­chu siódemka aktorów i robią to przejmująco. Dariusz Szymaniak jest zdumiewająco konsekwentny i precy­zyjny. Żadnych grepsów i żadnej tary­fy ulgowej. Behavior na dłoni. Miro­sław Baka cynizm i spokój zwyro­dniałego oprycha potrafi zmieszać z radością i nadzieją. Piotr Jankowski buduje na scenie postać szaleńca, Tchórza i okrutnika — robi to bez „nu­merów”, ale całym sobą, Grzegorz Gzyl łączy groteskowy strach z draństwem. Florian Staniewski objawia się w całej tragicznej „śmieszności” granej postaci — zwyrodnialca i ciotowatego homoseksualisty. A obie role kobiece: Małgorzaty Brajner i Małgo­rzaty Oracz to swoiste „worki trenin­gowe” do ćwiczenia siły zła. To bar­dzo trudne aktorskie zadanie.

Sztuka Dukovskiego od premiery bu­dzi żywe emocje. Nadal widzowie wy­chodzą w trakcie spektaklu, trzaskając drzwiami, bo nie chcą dotykać zwyro­dniałych i rynsztokowych obszarów życia. To naturalne odruchy obronne. To nie teatr edukacyjny, to porażający teatr dla dorosłych i odpornych.